Kompensata wzajemnych zobowiązań

20. 09. 2017 | Marzena Walkiewicz

Kompensata w operacjach gospodarczych jest obustronną transakcją w której sprzedawcy i nabywcy mogą korzystać z dużego ułatwienia, jakim jest kompensata wzajemnych zobowiązań. Kompensata jest formą rozliczeń bezgotówkowych i umożliwia dokonania rozliczeń wierzytelności kosztem zobowiązań. W obrocie gospodarczym występują kompensaty jednostronne oraz kompensaty umowne. Kompensata jednostronna jest możliwa, wówczas gdy wierzytelności są wymagalne oraz poinformowany o tym fakcie został dłużnik, zaś kompensata umowna może zostać zastosowana poprzez zamieszczenie adnotacji na fakturze formy zapłaty – jako „kompensata”. W tym przypadku wzajemne rozrachunki zostaną skompensowane w sytuacji, gdy nie są jeszcze wymagalne. Tego typu rozliczenia są bardzo powszechne, bowiem często występuje sytuacja, w której firmy wzajemnie kupują swoje towary czy też usługi. Takie transakcje mogą być rozliczone na zasadzie kompensaty, której warunki ustalane są między obiema stronami w umowie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego.

Zasady dokonywania kompensat należności uregulowano w art. 498 kodeksu cywilnego. W myśl tego przepisu, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Dalsze kwestie, związane z kompensatą regulują art. 499-502 k.c. Przepisy te stanowią, iż potrącenie dokonywane jest przez oświadczenie złożone drugiej ze stron. Oświadczenie to, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. W przypadku wierzytelności, które są przedawnione, możliwość potrącenia istnieje tylko wtedy, gdy dana wierzytelność nie była jeszcze przedawniona, co oznacza, gdy nie upłynęło 3 lata zgodnie z art. 117 k.c. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Przykład 1.

Przedsiębiorstwa X i Y wzajemnie korzystają ze swoich usług. Firma X posiada u firmy Y zadłużenie w wysokości 6000 zł, zaś firma Y względem firmy X jest dłużna 3000 zł. Obie wierzytelności są wymagalne, zatem dokonanie potrącenia jest możliwe. Firma X wystąpiła do Y z oświadczeniem o ustawowym potrąceniu należności. Po dokonaniu kompensaty wzajemnych należności zadłużenie firmy X względem Y wynosi 3000 zł i powinno ono zostać uregulowane zgodnie z terminem płatności wynikającym z umowy.

Skutki podatkowe VAT

Organ skarbowy rozwiał wszelkie wątpliwości, jeżeli chodzi o skutki podatkowe zachodzące przy kompensacie należności, podatnik występując o interpretację indywidualną dotyczącą możliwości zwrotu VAT w ciągu 25 dni, na podstawie art. 86 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT, w przypadku, gdy dochodzi do kompensaty wzajemnych wierzytelności. Najwyższy Sąd Administracyjny w interpretacji indywidualnej z 11 marca 2013 r., (sygn. akt: I FPS 5/12 wyroku NSA z 2 czerwca 2011 r., I FSK 1075/10 lub z 5 kwietnia 2012 r., I FSK 1731/11) orzekł, iż: wszelkie formy zapłaty należy uznać za równorzędne, a więc zapłata w gotówce, przelewem lub poprzez potrącenie mają identyczne skutki podatkowe, bowiem, kwoty podatku naliczonego, wykazane w deklaracji podatkowej, powinny wynikać z faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone, przy czym za zapłatę uznaje się również wzajemne potrącenie wierzytelności.

Ewidencja księgowa

Ewidencja księgowa kompensat ogranicza się jedynie do dokonywania odpowiednich zapisów po stronie WN lub MA kont, które służą do ewidencji rozrachunków. A zatem, w związku z dokonaniem kompensaty należności z zobowiązaniem wobec tego samego kontrahenta może przebiegać zapisem:

WN konto 201Konto 201 - Rozrachunki z dostawcami (Pasywne) 201 "Rozrachunki z dostawcami" 

MA konto 200Konto 200 - Rozrachunki z odbiorcami (Aktywne) 200 "Rozrachunki z odbiorcami"